1. تعلیم و تربیت خردسالان و کودکان در مقایسه با بزرگسالان دارای اولویت است چون مسلم و قطعی است که شکل­ گیری شخصیت انسان در سنین کودکی بسیار بیشتر از بزرگسالی است.
2. کودکان مسلمان در پی معاشرت با دوستان غیرمسلمان خود، ممکن است آسیب ­های جدی در روحیات و اعتقادات خود پیدا کنند. این آسیب­ ها گاه عمیق و ماندگار است.
3. رسانه ­ها، بازی­ های بیگانه و شبکه های اجتماعی می­ توانند عواطف پاک کودکان را تخریب کنند.
4. بعضی از والدین این کودکان، چون تجربه تربیت فرزند در چنین محیطی را نداشته­ اند، نیازمند کمک در این راستا هستند.
5. کودکان دوران زیبا و شیرینی را می­ گذرانند، که اگر در این دوران با آموزه­ های عقلی و فطری اسلام آشنا شوند، و تعالیم دینی در ادبیاتی شاداب و مؤثر به آنها منتقل شود، با خاطره­ای مثبت از دینداری، مسیر دینی خود را دنبال می­کنند و ذهنیت­ های غیرواقعی از دین نخواهند داشت.

1. همانطور که گفته­ شد، برنامه ­های مناسبتی می­توانند فرصتی طلایی برای آشنایی فرزندان ما با آموزه ­های زیبای دینی باشند. از این رو بجاست که در تهیه محتوای این مراسم­ ها، نگاهی جامع به همه تعالیم اسلامی داشت، و محتوای برنامه­ ها را بر مبنای موضوعات مختلف تنظیم کرد. خوشبختانه این مهم در طی سالیان گذشته انجام شده و فهرست جامعی از موضوعات مختلف مرتبط با نسل کودک و نوجوان زیر نظر اساتید آگاه تهیه شده، در حال استفاده است.
2. به منظور پیوستگی برنامه آموزشی، با بررسی انجام گرفته، مجموعا 20 مناسبت در طی سال قمری انتخاب شد، و موضوعات بالاگفته در محتوای این برنامه ­ها توزیع گردید، به نحوی که هر برنامه معمولا دارای 3 موضوع است، که یک موضوع مرتبط با مناسبت زمانی، یک موضوع از نوع مباحث اعتقادی و یک موضوع از عناوین اخلاقی یا مهارت­ های زندگی است.
3. همۀ کودکان یک سطح و مثل هم نیستند! منظور از سطح 1 در این نوشته و در فایل­های محتوای مناسبت­ها، سنین 4 تا 7 سال و منظور از سطح 2، سنین 8 تا 11 سال است. طبیعتا همه کودکان سطح 1 یا 2 هم­سطح نیستند، یعنی بین کودک 4 ساله و 7 ساله تفاوت­های قابل توجهی وجود دارد، و گاه سطح هوش یا درک یا توانایی یک کودک 4 ساله از یک کودک 6 ساله بالاتر است، اما این برنامه­ ها با توجه به مشترکات قابل توجه این گروه از کودکان طراحی شده، و در عین حال، محتوای برنامه­ ها، قابلیت انعطاف دارد، به شکلی که دارای محتوای متناسب با سنین مختلف در همان سطح هم می­باشد. علاوه بر این بایستی توجه داشت که کودکان 4 ساله، معمولا هنوز آماده دریافت درس نیستند، اما همین حضور ایشان در برنامه، و نیز بخش کاردستی یا داستان برای ایشان مفید می­ باشد، خصوصا اینکه در برخی موارد، کودکان از سن 4 سالگی وارد مهد کودک­ های غربی می­شوند و مناسب است ما نیز برای ایشان برنامه داشته­ باشیم.
4. برای تحقق یک آموزش مؤثر برای مخاطبان کودک و نوجوان، بایستی از زبان و روش­های مطلوب و کاربردی برای تدریس بهره برد. از این رو محتوای برنامه­ ها بایستی از لحاظ شکلی نیز دارای ویژگی­ های مطلوب برای انتقال به مخاطب کودک و نوجوان باشد. به همین منظور، در تهیه محتواها، هم از مشاوره متخصصان روانشناسی تربیتی کودک کمک گرفتیم، و هم محتوا را به شکلی آماده برای ارائه تهیه کردیم تا هر مربی و مجری بتواند بدون نیاز به محتوای جانبی، برنامه را اجرا کند.
5. علاوه بر این، با استفاده از منابع تخصصی جهت تربیت مربی، و با بهره­ گیری از تجربیات مربیان پرتجربه در تربیت دینی، دوره­ای جهت تربیت مربیان تنظیم کردیم و این دوره تا کنون چند نوبت به صورت آنلاین اجرا شده و محصول آن، مربیانی با انگیزه و مهارت خوب، جهت برگزاری مناسبت­ها و حتی کلاس­ های آموزشی برای کودکان و نوجوانان است.

سعی شده­است هر فایل، شامل اجزاء زیر باشد:

• پیش برنامه (کاردستی یا رنگ ­آمیزی)
• آغاز (بحث قرآنی و معرفی برنامه)
• داستان
• نمایش
• پرزی (ارائه مطالب همراه با تصاویر، با استفاده از نرم افزار Prezi)
• بازی
• مسابقه
• شعر
• کلیپ
• فعالیت جمعی
• انیمیشن
• پایان (خلاصه و نتیجه­ گیری و دعا)
• کار در منزل
• درس زندگی (برای سطح 2)
• هر فایل، شامل جدولی است که در ردیف­ های آن، برنامه­ های بالاگفته آمده ­است. هر ردیف، شامل پنج ستون زیر است:
  • ستون اول، شماره برنامه را مشخص می­ کند.
  • ستون دوم شامل متن برنامه است.
  • ستون سوم مدت زمان تقریبی اجرای آن برنامه را نشان می­دهد.
  • ستون چهارم به ذکر اهداف این برنامه خاص پرداخته ­است. مطالعه این قسمت پیش از اجرای هر برنامه بسیار مهم است. در واقع مربی بایستی بعد از اجرای هر برنامه خود را بسنجد که آیا توانسته به اهداف مذکور در این قسمت دست یابد؟
  • ستون آخر هم به بیان شیوه اجرا و ملزومات ارائه این برنامه می­ پردازد که باز توجه به آن چند روز قبل از برنامه ضروری است تا فرصت کافی برای تمهید آنها فراهم باشد. به عنوان مثال، درباره نمایش، ممکن است تمهید مجریان نقش­های نمایش یا وسایل و دکور، نیازمند هماهنگی قبلی باشد. همین حالت در قسمت پرزی، فعالیت یا بازی و برخی قسمت­های دیگر است.
• پرزی­ها معمولا به صورت آنلاین می­باشند. کلیپ­ها و انیمیشن­ها هم از سایت­های مختلف انتخاب شده ­اند. ان شاء الله در آینده این محتواها را دانلود کرده، در سایتی که برای همین منظور طراحی شده­ است، قرار خواهیم­داد. اما فعلا لینک مربوط به هر کدام از موارد بالاگفته در قسمت مربوط در فایل موجود است.
• محتوای موجود در هر فایل، صرفا دربرگیرنده مباحث آموزشی است. بدیهی است که کودکان و نوجوانان، نیازمند فعالیت و جنب و جوش و تفریح و استراحت و شادابی در طول زمان برنامه می­ باشند و مربیان محترم بایستی در مواقعی که لامز است، بین برنامه­های آموزشی، برنامه ­های مورد نیاز تفریحی را نیز بگنجانند. در عین حال بایستی توجه داشت که برنامه ­های تفریحی، صرفا به اندازه ضروری اجرا شوند.
• ابتدای هر فایل، فهرستی از کل برنامه­ ها قرار دارد که امکان انتخاب محتوا را برای مربیان آسان می­سازد. گاه در ابتدای یک برنامه (مثلا داستان یا نمایش) اشاره­ای به برنامه قبلی (مثلا بحث قرآنی) شده­است. مربیان بایستی قبل از اجرا این نکته را درنظر داشته­ باشند و چنانچه لازم بود، تغییراتی در متن برنامه اعمال کنند.

1. اگر اجرای یک برنامه مناسبتی بدون سابقه باشد، یعنی مثلا در برنامه قبلی، درباره آن با والدین صحبتی نشده ­باشد، لازم است حداقل یک هفته قبل از آن، دعوت صورت گیرد. برای دعوت، می ­توان از شیوه­ های مختلفی که در دوره مهارت­ های برگزاری مراسم شرح داده­ شده، استفاده کرد.
2. برای اجرای مراسم بایستی کسی که به نوعی مدیریت مراسم را به عهده می­ گیرد، برای موارد زیر بیاندیشد:
   • محل برگزاری مراسم
   • زمان برگزاری مراسم
   • مدعوین
   • محتوای برنامه
   • مجریان
   • امکانات لازم برای اجرا
   • تأمین هزینه

در مورد هر یک از این موارد، توضیحاتی در دوره مهارت ­های برگزاری مراسم آمده ­است.

    3. لازم است، مجریان قبل از برنامه نسبت به محتوای برنامه و نقشی که هر یک خواهندداشت، به طور کامل توجیه شده و با هم هماهنگ باشند و نقش خود را قبل از برنامه تمرین کنند و امکانات لازم برای اجرای موفق خود را بسنجند.

چک لیست پیش از اجرای برنامه

• تعیین محل برگزاری مراسم: توجّه به عدم تداخل صدا بین دو گروه، عدم مزاحمت برای همسایگان
• آماده سازی محیط: نظافت، تزئین با وسایلی نظیر بادکنک و لوازم تزئینی و چراغ­های ترئینی، آمادگی پخش صوت و تصویر، جای مناسب برای اجرای نمایش، و صندلی (در صورت امکان)
• زمان برگزاری مراسم: حتی الامکان همزمان با مراسم بزرگسالان یا روز تعطیل
• مدعوین: تهیه و ارسال کارت دعوت مراسم، اعلام قوانین شرکت
• مجریان: تعیین مجریان و نقش آنها، اعلام برنامه زمانی به آنها
• محتوای برنامه: ارسال محتوای طرح درس برای مجریان برنامه
• امکانات لازم برای اجرا: هماهنگ کردن نیازهایی مثل پروژکتور، بلندگو، میکروفون
• تأمین هزینه: صحبت با بانیان خیّر، پیش از برنامه، برنامه­ ریزی بابت دریافت مشارکت اولیا در هزینه­های مراسم

چک لیست استقبال

• استقبال از مهمترین بخش­های برنامه است و بایستی با گرمی و صمیمیت انجام شود تا اولین برخورد که در ذهن کودک باقی می­ ماند، برخوردی شاداب و دلپذیر باشد.
• میز استقبال: کودکان امانت­های اولیاء در نزد ما می­ باشند، پرسیدن در مورد نیازهای خاص آنها
• گروه­ بندی بر مبنای سن و نصب کردن اسم کودکان توسط یک برچسب بر لباس آنها
• حتی الامکان بازداشتن کودکان از به همراه داشتن موبایل، دوربین، تبلت یا لپ تاپ
• توجّه به برنامه­ های شادی­ بخش مثل بازی و پذیرایی پیش از شروع رسمی برنامه
• عدم ایجاد مزاحمت برای همسایگان (سر و صدای بیش از حد حین برنامه، پارک وسایل نقلیه، سر و صدا در راهروها، …)

ارتباط با والدین

• معرفی اجمالی برنامه برای والدین پیش از شروع، نظیر اینکه ما در این برنامه با بچه­ ها یک کاردستی درس می­کنیم و یک داستان در این موضوع داریم و یک انیمیشن با این موضوع و یک شعر …
• ارائه کار در منزل به والدین
• اگر مشکل یا مورد خاصی درباره یک کودک رخ داده، در انتهای برنامه به والدین گزارش دهیم. مثلا با یکی از بچه­ ها قهر کرده، یا لباسش کثیف شده، یا دستشویی رفته…

برخی مشکلات اجرای برنامه برای کودکان

• ضرورت رسیدگی به نیازهای جسمی خردسالان، یکی از بایسته ­های اجرای برنامه برای سطح 1 است. مربیان بایستی به موضوع خستگی، گرسنگی، تشنگی، نیاز به دستشویی، کمک به خوردن و آشامیدن،توجه و عکس العمل فوری داشته­ باشند.
• معمولا بچه ­ها نظم و قوانین محیط برنامه را به­ خوبی رعایت نمی­کنند. لذا مربیان بایستی در حین اجرا، مراقب نظافت و سلامت محیط و وسایل آن باشند و این نیاز و حس مسئولیت را به بچه ­ها انتقال دهند تا خود آنها نسبت به این موضوع و مکان برنامه ­ی خودشان احساس مسئولیت کنند و بعد از برنامه هم محیط را به شکل اولیه بازگردانند.
• روحیات دختران و پسران متفاوت است. این تفاوت در سطح 1 کمتر بروز می­ کند، اما در سطح 2 جدی­تر است. به شکلی که در کنار اولویت رعایت مسائل نامحرمی، به­ جاست برای اجرای موفق برنامه ­های سطح 2، حتی المقدور برنامه پسران و دختران را مجزا برگزار کرد. گاه به خاطر وجود محدودیت­ ها، می­توان برخی قسمت­ها را به صورت مشترک و برخی قسمت­ها را مجزا اجرا نمود.
• یکی از مشکلات برنامه کودکان، بروز ناراحتی بین بچه­ ها است. گاه شاهد قهر یا دعوا بین خردسالان (سطح 1) یا کودکان (سطح 2) می­شویم. گاه این ناراحتی به خاطر رخدادی است که در برنامه اتفاق افتاده، و گاه ریشه در گذشته و روابط بیرون از برنامه دارد. مربی در چنین شرایطی بایستی بدون قضاوت یا دخالت در مسائلی که در جریانش نیست، سعی کند توجه آنها را به مطالب دیگری جلب کند که آن ناراحتی­ ها را از خاطر ببرند و مسأله را مدیریت کند.
• به بچه­ های بزرگتر یا فعالتر، به شکلی مسئولیتی واگذار کنیم تا انرژی آنها به شکل بهتری صرف شود.
• یکی از اولویت­ها این است که بچه ­ها از برنامه خاطره شیرینی داشته­ باشند. لذا حتی اگر کودکی بی­ تابی یا شلوغ می­کند، این صحیح نیست که او را تنبیه کنیم، بلکه بایستی با صبوری، او را به همراهی دعوت کنیم. در صورتی که رفتار این کودک باعث آسیب به کودکان دیگر می­شود، او را به این مطلب تذکر دهیم و برای او سرگرمی مورد علاقه ­اش را فراهم کنیم.

بازی ها

• برنامه­های مناسبتی، جنبه آموزشی و تربیتی دارد. بخشی از این محتوا، در متن برنامه آمده­است که در حین اجرا، به کودکان منتقل می­شود. علاوه بر این، بایستی در مراسم، برنامه­ های فعال و جذاب دیگری نظیر بازی و جنب و جوش و گفتگو و همکاری قرار داد و این برنامه ­ها، درواقع بخش دوم محتوای آموزشی و تربیتی است که مربی می­ تواند با رفتار خوب و درست خود، و مدیریت کودکان در آن بازی یا فعالیت به شکلی که کار به­ خوبی انجام شود، درعمل، تربیت اسلامی را به آنها منتقل کند.
• منظور از بازی­ ها، بیشتر بازی­ های دسته­ جمعی است که ضمن آن، کودکان با تعالیم اخلاقی و رفتاری اسلامی نظیر رعایت ادب، انصاف، دلسوزی برای دوستان، صداقت، صبر و … آشنا شوند.
• بازی­ های رایج در فرهنگ کودکان مخاطب، بستر مناسبی است که از آنها برای تمرین همین ویژگی­ های اخلاقی استفاده کرد، و اولویت، با معرفی بازی­ های جدید نیست.

نکاتی که مربیان باید رعایت کنند (1)

• لباس مرتب و منظم، مناسب با شئون جشن
• وضعیت موی سر و صورت مناسب (آقایان)
• ارتباطی صمیمانه و دوستانه با مخاطبین بدون افراط و تفریط
• دقّت و مراقبت ویژه پیرامون مسئولیت­ هایتان
• حضور به موقع (حداقل دو ساعت قبل از شروع جشن)
• ترک به موقع محل (پس از جمع ­آوری وسایل)
• عدم استفاده از تکّه کلام­ های نامناسب
• تبلیغ یا تأیید نکردن رسانه­ ها
• شوخی­ ها در حد مناسب با شئون جشن
• مراقبت از سلامت جسمی و روحی مخاطبین
• همکاری خوب و صمیمانه با مسئولین جشن و اعلام کتبی نقطه نظرات به آنان
• تلاش برای عدم استفاده از تلفن همراه در خلال برنامه

نکاتی که مربیان باید رعایت کنند (2)

• صمیمیت با بچه­ ها را عادلانه اجرا نمائیم.
• در عین رعایت شاد بودن جشن، نظم را درنظر بگیریم.
• پرهیز از تغییر در برنامه بدون هماهنگی با مسئول جشن
• حیاء و نجابت ضروری است، هم برای مخاطب و هم برای مجریان محترم
• هنگام استفاده از وسایلی مانند قیچی، چسب حرارتی و لوازم برنده، دقّت کافی مبذول شود.
• از هر لحظه برای آموزش غیرمستقیم استفاده کنیم.
• بیماران، توانایی متفاوت انسان ­ها، افراد خجالتی و … را مدنظر داشته­ باشیم.
• محدوده سنّی و ویژگی های این گروه سنی را در نظر بگیریم: مطرح کردن خود و کارهای خود، جلب توجه مربی و دیگران، حساسیت ها، احساسات و …

نکاتی که مربیان باید رعایت کنند (3)

• تجربه های خویش را ثبت نمایید و در صورت احساس نیاز با مسئولین برنامه در میان بگذارید.
• در نگهداری از وسایل آموزشی گروه کوشا باشیم.
• نسبت به بیان خاطرات، داستان ها، تکه کلام ها و … مخاطبین حساس باشیم.
• اتومبیل خود را در محلی پارک نکنیم که مزاحم همسایگان یا دیگران باشیم.
• تقسیم انرژی خود به صورت مناسب از ابتدا تا انتها
• از صحبت­ های غیر ضروری و نامربوط با دوستان بپرهیزیم.
• بدانیم که مخاطبین ما از رفتار، طرز پوشش، شوخی ­ها و برخوردهای ما الگوبرداری می­کنند.

چهار تذکر مهم

• کودکان گل­های لطیف و باطراوت زندگی ما هستند. برخورد با آنها بایستی با مهربانی و عطوفت همراه باشد و زمانی که در نقش یک مربی دینی با آنها مواجه می ­شویم، مولایمان امام عصر از ما انتظار دارند تا با خلقی نیکو و روشی پسندیده، با آنها برخورد کنیم و به نوعی همان رویکرد مهربان ایشان را برای فرزندان مسلمان از جانبشان نمایندگی و نیابت نماییم.
• به فراگیران طوری بنگرید که قرار است در طی چند سال آینده کار شما را ادامه دهند و در مرز و بومی که زندگی می­کنند مدیریت و علم این کار را داشته­ باشند و به تربیت فرزندانشان بپردازند.
• پیش از هر چیز لازم است توجه داشته ­باشیم که برگزاری مناسبت­ های دینی، نمونه ­ای از خدمت برای مولایمان امام عصر علیه السلام و یاری آن بزرگوار است. از این رو، به ­جا است در لحظه لحظه انجام این خدمت و نصرت، از شر شیطان به خداوند مهربان پناه بریم و با مولایمان گفتگو کنیم و از ایشان مدد بخواهیم و از آفاتی نظیر ریا و خودخواهی پرهیز کنیم.
• شادی، محبت، دوستی و همدلی بهترین اصولی است که در سلامتی فرزندان نقش بسزایی دارند. پس بیایید دین مهربانی را با اصولش به فرزندانمان بیاموزیم و آنها را با شادی و حس محبت از برنامه شان راهی منزلشان کنیم و خاطرات شیرینی برایشان رقم بزنیم.